Sanat tarihi nedir, insanlık tarihine ışık tutan sanat eserleri aracılığıyla medeniyetlerin ve kültürlerin özünü anlatan bir bilim dalıdır.
Sanat, bir insanın duygu ve fikirlerini hayal gücünü kullanarak ifade etme biçimidir. Kendi deneyimlerinden oluşan bu parçaları bütünsel bir şekilde esere yansıtarak sanat icra etmesi ise oldukça zordur. Ancak sanat eserlerini tarih öncesine kadar uzanarak anlamlandırmak, kronolojik bir düzleme yerleştirmek ve sanatın gelişimini izlemek de bir o kadar meşakkatlidir. Bu yazımızda sanat tarihinin ne olduğunu anlatıyoruz. Sanat tarihinin kapsadığı dönemleri inceliyor, hem döneminde hem de günümüzde parlayan sanatçıların kariyerlerine ve eserlerine ışık tutuyoruz.
Sanat nedir?
En kısa tanımıyla insanların hayal gücünü kullanarak duygu ve fikirlerini ifade etme şeklidir. Biricikliği ve taklit edilemezliği ile insan aklının en yaratıcı ürünleridir. Düşünceleri yapıbozuma uğratarak, bütünsel bir bakış açısıyla ele alıp malzemelerle aktarma biçimidir.
Sanat Tarihi Nedir?1500’lü yıllarda İtalya’da yaşayan Giorgio Vasari’nin İtalyan sanatçıların biyografilerini yazdığı Sanatçıların Hayat Hikayeleri başlıklı kitabıyla ortaya çıkan sanat tarihinde, farklı sanat ürünleri incelenerek tarihsel olarak sınıflandırılır ve yorumlanır. Böylece sanatın gelişimi kronolojik bir düzlemde izlenir. Önce sanat eserinin kime ve hangi döneme ait olduğu saptanır. Ardından sanatçının bu eseri kariyerinin hangi aşamasında yaptığı, dönemin koşullarından etkilenip etkilenmediği, eserde ne anlatmak istediği, herhangi bir akıma bağlı olup olmadığı ya da yeni bir sanatsal üsluba öncülük edip etmediği değerlendirilir.
Sanat Tarihi Hangi Dönemleri Kapsar?
Sanat tarihi nedir diye sorduğumuzda, bu soru bizi zamanın derinliklerine, sanatın evrimleştiği bir dizi döneme götürür. Bu tarih, Paleolitik mağara resimlerinden Rönesans’ın parlak eserlerine, Barok’un göz alıcı detaylarından Modernizmin sınırları zorlayan kompozisyonlarına kadar uzanır. Her bir sanat dönemi, kendine has özellikleri ve estetik anlayışıyla, sanat tarihinin büyük mozağında kritik bir rol oynar ve bize, dönemin toplumsal, kültürel ve politik atmosferini yansıtan eşsiz bir perspektif sunar. tarihi, tarih öncesi çağa ait olan mağara resimlerinden günümüzdeki sanat ürünlerine kadar tüm dönemleri içine alır. Bu dönemler aşağıdaki gibi sıralanır.
- Tarih öncesi sanat: Tarih öncesi sanatta taş üzerine oyma ya da imgeler çizme şeklinde gerçekleştirilir. Şu an sanat olarak adlandırdığımız bu işaretler, söz konusu dönemde estetik kaygı gütmeden yalnızca iletişim kurmak amacıyla yapılıyordu.
Antik sanat, eski Çin, Hindistan, Mezopotamya, İran, Filistin, Mısır, Yunanistan ve Roma gibi farklı yazı biçimlerine sahip eski toplumların gelişmiş kültürleri tarafından üretilen birçok sanat türünü ifade eder. - Modern sanat: 1800’lerden 1920’lere kadar dar bir zaman dilimini kapsayan modern sanat, birçok akımın ortaya çıktığı, yeni görme biçimlerinin doğduğu, çağdaş sanatın temellerinin atıldığı dönemdir. Özellikle resim dalında birden fazla sanat akımının hakim olduğu bu dönem izlenimcilik, gerçekçilik, dışavurumculuk, kübizm, fovizm gibi yönelimleri barındırır.
Çağdaş sanatçılar, küresel olarak etkilenen, kültürel olarak çeşitli ve teknolojik olarak gelişen bir dünyada çalışırlar.
Sanat tarihçileri, dönemlerin sanatını anlamak için resim, heykel, müzik gibi eserlerin yanı sıra mimari süsleme, seramik, halı, kilim, çini, alçı, takı gibi ürünleri de değerlendirir. Söz konusu eserler, üretildiği dönemin kültürel yapısını ortaya koymanın yanı sıra yapıldığı zaman diliminde toplumun sanata bakış açısına dair de ipuçları verir.
Sanat tarihçileri bir eseri incelerken hangi kriterlere dikkat eder?
Sanat tarihçilerinin bir sanat eserini incelerken, ürünün o dönemde kabul edilen değer yargılarına ve bir sonraki dönemde izlenen akımlara katkısını göz önünde bulundurması gerekir. Elbette bu sonuca ulaşabilmek için eseri belirli kriterlere göre analiz etmesi şarttır. Peki bu unsurlar nelerdir? Gelin birlikte sıralayalım.
1. Sanat eserini kimin ürettiğini bulmak
2. Sanat eseri olduğu düşünülen ürünün, geçmiş dönemlerde bir başka şahıs tarafından yapılıp yapılmadığının sorgulanması, biricikliğinin irdelenmesi
3. Söz konusu eserin, sanatçının kariyerinin hangi döneminde yaptığının saptanması
4. Eserin yapıldığı dönemin sosyo-kültürel yapısının incelenmesi
5. Eserin bağlı olduğu üslubun belirlenmesi
6. Eserin ikonografi analizinin yapılması
7. Eserin hangi amaçla yapıldığının araştırılması
Başkahramanlar: Sanatçılar
Sanat tarihi nedir sorusunu cevaplarken, sanatçılar; bu zengin ve çok katmanlı hikayenin, zamana meydan okuyan ve kültürel mirasımızı şekillendiren başkahramanları olarak öne çıkarlar. Sanat tarihçilerinin eserleri inceleyerek tarihe açıklık getirmesi, halihazırda bir değere sahip olan eserlerin önemini de yeniden hatırlatıyor. Nitekim tıpkı şu an olduğu gibi, geçmişte de her dönemin mevcut şartlarında sanatın sınırlarını belirleyen sanatçılar vardır. İşte sanat tarihinin parlayan yıldızları!
Michelangelo: Rönesans denince akla ilk gelen sanatçı olan Michelangelo, heykel, resim ve freskleriyle sanat tarihinde halen döneminin en değerli sanatçılarından biri olarak kabul edilir. Derinlik ve perspektif olgusunu geliştirerek kendi tarzını oluşturan sanatçı, insan bedenine dair yaptığı incelemeleri eserlerinde odak noktasına alarak insan figürlerini ideale ulaştırmıştır. Sistine Şapeli tavanındaki freskleri, Aziz Petrus Bazilikası’nda sergilenen Pieata’sı en çok bilinen eserleridir.
Rembrant van Rıjn: Hollandalı sanatçı Rembrandt, tüm zamanların en ünlü ressamlarından biridir. Işık ve gölge teknikleriyle anılan sanatçı, zaman içinde ışığın ve gölgelerin ressamı unvanını almıştır. Öyle ki bu yöntemleri yalnızca resim sanatında değil, modern zamanların fotoğraf tekniklerinde de yer edinmiştir. Sanatçının en önemli eserleri Gece Devriyesi, Dr. Nicolaes Tulp’un Anatomi Dersi ve Maerten Soolmans Portresi’dir.
Diego Velazquez: Barok Dönemi’nin yıldız sanatçılarından Velazquez’in eserleri hakkında halen çeşitli felsefi argümanlar yazılmaktadır. Kariyerinin erken dönemlerinde ürettiği dini eserleriyle de tanınan sanatçı, ileriki dönemlerde ise saray ve çevresinde yüksek statüye sahip kişilerin portre serilerine başlayarak başarısını tescilledi. Velazquez, kendisine de yer verdiği tablosu Las Meninas’ta (Nedimeler) seyircileri esere dahil ederek sanatta yeni bir döneme kapı aralamıştır.
Van Gogh: Hem döneminin hem de günümüzün en ünlü ressamlarından biri olan Van Gogh, canlı renklerle yaptığı tablolarıyla sanatta önemli bir yer edinmiştir. Kendini hiçbir döneme veya sanat akımına has görmemiştir. Empresyonist resimlerinin ardından, fovizm, dışavurum ve sembolizme ilham kaynağı olmuştur. Sanatı hayatının bir parçası olarak görmüş, yaşamının ve ruhsal durumunun akşını eserlerine yansıtmıştır. En önemli eserleri arasında Yıldızlı Gece, Otoportre, Patates Yiyenler, Kafe Terasta Gece bulunur.
Pablo Picasso: Kübizm’in temellerini atan Picasso, figür ve nesnelerin yansımasını tuvaline geometrik desenler ile aktararak nesnelerin yalnızca görünen değil, görünmeyen yanlarını da iki boyutlu şekilde yansıtmayı başarmıştır. Yalnızca resim değil, mimarlık alanında da yeni bir dönemin başlamasını sağlamıştır. Sanatçının en önemli eserleri ise şu şekilde sıralanır: Guernica, Yaşlı Gitarist, Ağlayan Kadın, Avignonlu Kızlar.
Günümüzde sanat: Dijitalin ayak sesleri
Sanat, daima icra edildiği bölgenin ve dönemin sosyo-kültürel ve ekonomik koşullarından beslenir. Sanat tarihinin ışık tuttuğu geçmiş dönemlere bakıldığında ise her dönemin kendine has bir sanat anlayışına ev sahipliği yaptığı görülür. Dünyanın dinamiklerinin hızla değiştiği günümüzde ise bu sanat akımları yerini teknolojiye bıraktı.
Dijitalleşmenin yaygınlaşmasıyla birlikte sanat eserleri, teknolojik araçlarla üretilmeye, NFT gibi kanallarla alınıp satılmaya başlandı. Eserlerin biricikliğini kanıtlayan bu yöntem, sanatın devamlılığı için alternatif bir çözüm olarak kabul gördü.
Sanat tarihi, aslında bir medeniyetler mozaiği; eserlerle örülmüş, dönemler arası köprüler kuran ve insanoğlunun yaratıcı ifadesinin evrenselliğini vurgulayan bir bilim dalıdır. Her bir fırça darbesinde, taşın şekillendiği her çekiç vuruşunda ve zamanın tozunu üzerinde taşıyan antik eserlerde, sanatın hikayesini, yani insanlık hikayesini okuruz. Bu yüzden, ‘sanat tarihi nedir?’ sorusuna verilecek en derin cevap, belki de bizim kendi varoluşumuzun, kültürümüzün ve kimliğimizin izini sürmek için kullandığımız bir ayna olduğudur. Ve bu aynada kendimizi, geçmişimizi ve geleceğimizi keşfetmeye devam ederken, sanat tarihi bize rehberlik eder. Bu bilinçle, sanatın ve tarihin, birbirinden ayrılamaz bir bütün olarak, yaşamımızda her daim var olacağını ve bizi insan yapan öğeleri beslemeye devam edeceğini unutmamalıyız.
