Ortalama Yaşam Süresi İki Kat Arttı blogumuzda hangi faktörlerin bu etkileyici gelişmeye nasıl katkıda bulunduğunu keşfedeceksiniz. Son 70 yılda ortalama yaşam süresini iki kattan fazla arttıran sebepleri inceledik.
Yaşam süresi artışları, özellikle gelişmekte olan dünyada, uzman beklentilerine meydan okumaya devam ediyor.
- Son 200 yılda tıbbi ve halk sağlığı yeniliklerinin etkisini vurgulamamak zor olurdu. 1800’lerde, dünyada hiçbir yerde yaşam beklentisi 40 yaşın üzerinde değildi.
- 1900’de, zengin ülkeler daha iyi durumda olsalar da, küresel ortalama yaşam beklentisi hala 32 civarındaydı.
- Ancak 2023’e gelindiğinde, küresel ortalama yaşam beklentisi 73.4’e çıkarak iki katından fazla artmıştı.
Bu nasıl oldu?
Başlangıç olarak, zengin ülkelerde yaşam beklentisinin oldukça yüksek olduğunu belirtmek önemlidir. 1950’de, ABD ve Kanada gibi gelişmiş ülkelerde, Batı Avrupa’nın çoğu ve Japonya’da yaşam beklentisi 60’ın üzerindeydi. Buna karşılık, Afrika kıtasının tamamında ortalama yaşam beklentisi 36 idi. Küresel yaşam beklentisini bu kadar önemli ölçüde artıran şey, aynı zamanda bu farkı da küçültmüştür.
İlginizi çekebilir:
Yoksulluğun Azaltılması ve Tıbbi Gelişmeler
Küresel olarak, bol bir dönemdeyiz: her zamankinden daha fazla insan kaliteli gıdaya, temiz suya, antibiyotiklere, aşılara ve diğer hayat kurtarıcı öğelere erişim sağlıyor. Halk sağlığı çabaları, gelişmekte olan ülkelerde daha iyi sanitasyonu desteklemiş ve aşırı yoksulluk seviyeleri büyük ölçüde azalmıştır. Tüm bunlar, hem bebek ölüm oranlarını önemli ölçüde düşürmüş hem de bu yaştan sonra dünya genelinde her yaşta daha yüksek yaşam beklentisi anlamına gelmiştir.
Elbette yaşam beklentisi hala önemli ölçüde değişkenlik göstermektedir. Bir kere, kadınlar genel olarak erkeklerden daha uzun yaşama eğilimindedir, ancak bu farklılık ülkeden ülkeye değişir. Veriler, kadınların her aşamada hayatta kalma olasılıklarının daha yüksek olduğunu göstermektedir: yeni doğan kızlar, virüsler ve genetik bozukluklara karşı yeni doğan erkeklerden daha az hassastır; yetişkin kadınlar, kazalar ve şiddet gibi “dış nedenlerden” ölme olasılığı çok daha düşüktür; ve yaşlılıkta, erkekler kadar sık hastalanmaz veya hastalıklarından ölmezler.
Zengin ve yoksul ülkeler arasındaki yaşam beklentisi farkı da devam etmektedir.
2021’de, Monaco, ortalama 85.9 yaşam beklentisi ile herhangi bir ülkenin en yüksek yaşam beklentisine sahipti. En düşük ise, ortalama 52.5 yaşam beklentisi ile Çad’daydı. Ülkeler içinde de genellikle büyük yaşam beklentisi farklılıkları vardır. Özellikle düşük yaşam beklentisine sahip ülkelerde, daha yoksul ve kırsal nüfuslar genellikle sağlık hizmetlerine önemli ölçüde daha az erişime sahiptir ve sonuç olarak ülkenin geri kalanına göre çok daha kısa yaşarlar.
ABD, dünyanın diğer en zengin ülkelerinden bir şekilde ayrılmaktadır: anormal derecede düşük yaşam beklentisi. Aslında, yaşam beklentisi dünyanın büyük çoğunluğunda artarken, ABD’de 2014 ile 2019 arasında—COVID-19 pandemisinin küresel yaşam beklentisi düşüşüne neden olmasından önce bile—azalmıştır. 19 ABD ilçesinde, yaşam beklentisi küresel ortalamanın bile altındadır.
Uzmanlar, ABD yaşam beklentisinin neden bu kadar düşük olduğuna dair çeşitli nedenler belirlemişlerdir: sigara içme ve obezite gibi kronik sağlık sorunları, nispeten yüksek cinayet ve intihar oranları, opioid salgını, trafik kazaları, ekonomik eşitsizlik (bu da nispeten yüksek bebek ve anne ölüm oranlarına yol açar) ve sağlık hizmetlerine erişim eksikliği bunların hepsinde rol oynamaktadır. Önemli olarak, bu faktörlerin çoğu genç insanların ölümüne yol açar. Bu nedenle, yaşam beklentisini tüm nüfus boyunca güçlü bir şekilde etkilerler.
Yine de maksimum yaşam beklentisi, beklentileri aşmaya ve bilim insanlarını memnun etmeye devam etmektedir. On yıllardır uzmanlar, en yüksek ortalama yaşam beklentisi hakkında teoriler üretmektedir. Örneğin, 1928’de Dublin, bunun 65 olacağını tahmin eden bir çalışma yayımladı (Yeni Zelanda’nın bu sayıyı çoktan aştığını bilmeden). Şimdi, tahminler daha çok 90’larda olma eğilimindedir. Ancak ortalama olarak, bir maksimum yaşam beklentisi tahmininin aşılmasından yaklaşık beş yıl önce olur—bu yüzden ne kadar ileri gidebileceğimizi ve ne kadar uzun yaşayabileceğimizi yalnızca zaman gösterecek.
Sağlıklı, Uzun Bir Yaşam Nasıl Yaşanır?
Rahat bir emeklilikten daha iyi yaşamanın daha fazla şey içerdiğini akılda tutmak önemlidir.
Üç aşamalı yaşam modeli – okul, iş, emeklilik – giderek demode oluyor.
Bireylerin iş gücüne girip çıkmaları, kariyer değiştirmeleri, kariyer molaları vermeleri, yeniden eğitim almaları ve okula geri dönmeleri gibi çok aşamalı bir yaşama sahip olmaları daha yaygın hale geliyor.
Yol doğrusal olmayabilir ve bireysel ihtiyaç ve isteklerine bağlı olarak büyük ölçüde değişebilir. İstihdam politikaları, uygulamaları ve modelleri henüz bu değişime uyum sağlamış değildir.
Peki, tüm bunlar pratikte ne anlama geliyor?
Daha uzun bir yaşamın daha iyi bir yaşam olmasını sağlama sorunu tek bir grubun sorumluluğu olamaz. Bu, bireylerin, işverenlerin, hükümetlerin ve finansal hizmet sağlayıcılarının ortak çabalarını gerektirir:
Bireyler
Hedeflerine göre neyin başarılabileceği konusunda gerçekçi bir anlayış geliştirebilir, sağlıklı daha iyi yaşam beklentisini etkileyecek faktörleri anlayabilir ve gerekli olduğunda bu alanları iyileştirmek için çalışabilir. Daha erişilebilir dijital sağlık çözümleri ve giyilebilir teknoloji burada hızlı bir çözüm sunabilir. Sağlık tarama programlarının proaktif kullanımı da özellikle etkilidir.
İşverenler
Özellikle çok aşamalı bir yaşam modeli söz konusu olduğunda, çalışanlarının daha iyi uzun vadeli sonuçlara ulaşmalarını desteklemek için düzenlemeler yapabilir. Kademeli ve esnek emeklilik programları, pandemi öncesi seviyelere göre iki katına çıkarak istihdam modeline hızla büyüyen bir ek olmuştur. Mali eğitim için daha iyi destek, çalışanlar için bir fayda olarak zemin kazanmaktadır. Artık ana akım haline gelen esnek çalışma, insanların kariyerlerini (ve kazanç potansiyellerini) uzatmaları için yeni fırsatlar sunarken, ileri yaşlarda ortaya çıkabilecek sorumlulukları da karşılamalarını sağlar.
Hükümetler
yaşam kalitesini etkileyebilecek potansiyel zorluklara, örneğin bakım verme gibi, karşı yeterli destek işlevlerinin sağlanmasını sağlamada kritik bir role sahiptir. Nitekim, AB Direktifi 2019/1158, yılda beş iş gününe kadar bakım izni alma hakkını tanıtır. Kılavuz, bakım izni sırasında işverenin ödeme yapma zorunluluğunu getirmez, ancak üye devletlerin böyle bir düzenleme getirmesini önerir. Birleşik Krallık bu konuda yeni bir mevzuat çıkarmıştır. Bu, ileri yaş bakımının nasıl etkili bir şekilde sağlanacağı gibi son derece karmaşık bir alanda küçük ama önemli bir yön adımıdır ve diğer ülkeler de bunu dikkate almalıdır.
Finansal hizmet sağlayıcıları
Evrensel bir yaklaşım yerine farklı kilometre taşlarına ve yaşam aşamalarına uyacak şekilde bireyselleştirilmiş tavsiye ve önerileri aktif olarak teşvik edebilir. Burada daha fazla ilerlemeye ihtiyaç vardır, örneğin, bazı ülkelerde neredeyse %50 olan cinsiyet emeklilik farkını ele almak için kadınlara yönelik önerilerin iyileştirilmesi.
