Sürrealizm sanat akımı blogumuzda bilinçaltının sınırlarını zorlayan ve hayal gücünü serbest bırakan bu sanat hareketini keşfedin.
“Sürrealizm, rüyaların kudretine, düşüncenin yönlendirilmemiş oyununa olan inanç üzerine kuruludur.” – André Breton
Sürrealizm Sanat Akımı – Sürrealizm Nedir?
Dalí’nin eriyen saatleri, Magritte’in bulutlardan oluşan figürleri, Frida Kahlo’nun avlanmış bir geyik olarak otoportresi… Sürrealizmi konuştuğumuzda aklımıza gelen tanıdık imgelerden sadece birkaçıdır. 1920’lerde André Breton’un önderliğinde gelişen bu sanat akımı, toplumun baskıcı rasyonalitesini reddetti. Bunun yerine, hareketin takipçileri, rasyonaliteden üstün gördükleri irrasyonel ve bilinçaltını keşfettiler. Breton, bilinçaltının (örneğin rüyalar aracılığıyla ifade edilen) yaratıcılığın kaynağı olduğunu öne süren psikanalist Sigmund Freud’un yazılarından da etkilenmişti. Sürrealist sanatçılar, otomatik çizim veya yazı ile bilinçaltlarından gelen fikirleri açığa çıkarmaya çalışarak, sıklıkla rüya manzaralarından öğeler tasvir ettiler.
- Önemli Tarihler: 1924 – 1966
- Önemli Bölgeler: Paris, New York
- Anahtar Kelimeler: sürrealist, bilinçaltı, irrasyonel, otomatizm, rüyalar
- Önemli Sanatçılar: André Breton, Salvador Dalí, André Masson, Rene Magritte, Joan Miró, Yves Tanguy, Max Ernst, Frida Kahlo, Diego Rivera, Meret Oppenheim, Jean Arp, Man Ray, Wifredo Lam
Sürrealizm Sanat Akımı – Kökenleri
Sürrealizmin ilk biçimleri 1910’ların sonlarında ortaya çıktığında, aslında bir edebi hareketti. 1915’te genç André Breton, edebiyat, çağdaş sanat, anarşizm ve tıp konularında iyi eğitimliydi. Birinci Dünya Savaşı Avrupa’da devam ederken, Nantes’ta bir askeri hastanede hemşire olarak görevlendirildi. Savaşın dehşeti Breton üzerinde derin bir etki bıraktı ve burada ilk şiirlerini yazdı. Ayrıca, savaş yaraları nedeniyle hastaneye yatırılmış olan Guillaume Apollinaire ve Jacques Vache gibi iki adamla tanıştı. Apollinaire, 1917’de sahnelenen oyununda “sürrealist” kelimesini icat eden bir Fransız avangard şairiydi. Ancak, sürrealizmi gerçekten bir sanat akımı olarak tanımlayan André Breton’un 1924 tarihli Sürrealist Manifestosu oldu.
Breton’a göre sürrealizm, düşüncenin kontrol edilmediği bir durumda, estetik veya ahlaki kaygılardan bağımsız olarak, düşüncenin gerçek işleyişini ifade etmeyi öneren saf psikolojik otomatizmdi.
Bu yenilenmiş inançlarına dayanarak, Breton Paris’te Galerie Surréaliste adında bir galeri açtı ve 1925’te Pierre Loeb’in galerisinde yapılan ilk sergi ile bir dizi kolektif sergi düzenlemeye karar verdi. Bu sergi, Sürrealist üyeler ve Paul Klee, Pablo Picasso, Man Ray ve Marcel Duchamp gibi sürrealist sanatsal özlemlerle akraba olarak kabul edilen diğer sanatçıların eserlerini içeriyordu. Sürrealizmin ünü ve etkisi uluslararası olarak büyüdükçe diğer sergiler de düzenlendi.
Sürrealizmin Ana Fikirleri
İlk Sürrealist şairler, sanatsal üretime katılma konusunda tereddütlüydüler çünkü onların görüşüne göre sanat yaratmanın mekanik eylemi – çizim, resim veya heykeltraşlık olsun – bilinçaltının spontane ifadesini engelliyordu. Ancak, 1920’lerin ortalarında Sürrealizmin ana teorisyeni André Breton, ünlü Sürrealizm ve Resim adlı eserinde, görsel sanatların psişenin gücünü açığa çıkarmak ve absürt, kısmen mizahi ve kısmen tehditkar görüntüler yaratmak için bir araç olarak potansiyelini yeniden değerlendirdi: günlük yaşamın çelişkilerinin bir tezahürü. Sürrealizm kadar kesitler arası ve kapsayıcı başka bir sanat akımı yoktu. Belirli bir ortam veya tarzla tanımlanmayan Sürrealizm, Gerçeküstü yanını yansıtabilecek tüm disiplinleri kapsıyordu ve bu, Görsel Sanatlar’dan Müzik, Tiyatro ve Sinema’ya kadar uzanıyordu. Bunun yerine felsefi bir yaklaşımı içeriyordu; sanatçı Joyce Mansour’un sözleriyle: “Sürrealist olan resim tekniği değildir, ressam ve ressamın yaşam vizyonudur.”
Ünlü Sürrealist Sanat Eserleri
Salvador Dalí’nin Belleğin Azmi (1931) Belki de Dalí’nin en ünlü eseri olan Belleğin Azmi, sert nesneler olan saatlerin açıklanamaz bir şekilde yumuşak ve bükülebilir hale gelmesini tasvir eder. Burada zaman kelimenin tam anlamıyla bükülür ve tuvalin ortasına serilmiş olan yaratık aynı anda eriyor, uyuyor ve ölüyor gibi görünür. Dalí’nin “el yapımı rüya fotoğrafları” absürd vizyonlarını ve rüyalarını inanılmaz derecede somut ve gerçekçi bir şekilde sunar.
Rene Magritte’in Görüntülerin İhaneti (1928) Magritte’in basit bir ahşap pipoyu gerçekçi bir şekilde tasvir eden bu resmi, Sürrealist hareketin en ikonik resimlerinden biri haline gelmiştir. Piponun altında “Ceci n’est pas une pipe” (Bu bir pipo değildir) yazısı yer alır. Magritte, izleyiciye bir paradoks sunarak, felsefi bir metafizik ilhamla, dil ve günlük nesneler arasındaki ilişkiyi düşünmeye teşvik eder. Gördüğümüz şey bir pipodur, ancak sözleri bu hemen anlaşılan resmi anlamı çelişir. Eğer bu bir pipo değilse, o zaman nedir?
Joan Miró’nun Avcı (Katalan Manzarası) (1924) Miró’nun Avcı eseri, ailesinin kökenlerinin bulunduğu Katalonya’dan ilham alan bir sürrealist manzarayı tasvir eder. Manzara, tuhaf üçgen şekiller, küreler ve bedensiz insan ve hayvan formları ile doludur. Aslında, resimdeki tek gerçekten tanınabilir organizmalar kuşlardır. Şekiller ve figürler süzülüyor, yüzüyor ve sürekli hareket halinde gibi görünüyor. Ön planda “sard” kelimesi yazılıdır, bu “Sardana” (Katalonya’nın ulusal dansı) kelimesinin kısaltmasıdır. Bu kısaltılmış kelime, Dadaist ve Sürrealist şiirin parçalanmış kelimelerinden ilham almıştır.
Frida Kahlo’nun Yaralı Geyik (1946) Bu ikonik resim, Frida Kahlo’yu birçok ok tarafından yaralanmış bir geyik olarak tasvir eder. Kahlo, 1946’da New York’ta geçirdiği başarısız bir omurga ameliyatından sonra bu resmi yapmıştır. Kendini avlanmış yarı-geyik, yarı-insan olarak sunarak, izleyiciyle acısını paylaşır. Kendini bir erkek geyik olarak tasvir etmesi, biseksüelliğine de atıfta bulunabilir.
Meret Oppenheim’ın Nesne (1936) Meret Oppenheim’ın Nesne eseri, kürkle kaplı bir fincan ve tabaktan oluşur ve Pablo Picasso ve Dora Maar ile yaptığı bir konuşmadan ilham almıştır. Picasso, Oppenheim’ın kürkle kaplı bileziğini överken, her şeyin kürkle kaplanabileceğini söylemiştir. Oppenheim ise, “Bu fincan ve tabak bile.” diye yanıtlamıştır. André Breton, Oppenheim’dan ilk Sürrealist nesne sergisine katılmasını istediğinde, bir fincan, tabak ve kaşık alıp, onları Çin ceylanının kürküyle kaplamıştır. Böylece, Oppenheim narin, zarif nesneleri duyusal ve cinsel hale dönüştürmüştür.
Man Ray’in Gözlemevi Saati: Aşıklar (1932-1934) Man Ray’in ünlü resmi, eski sevgilisi ve koruyucusu Lee Miller’ın duyusal kırmızı dudaklarını tasvir eder. Ray, bu resmi 1932’de ilişkileri sona erdikten sonra yapmıştır. Devasa dudaklar gökyüzünde süzülür ve aynı zamanda Man Ray ve Lee Miller’ın iki bedenini temsil eder.
Avrupa ve Amerika’da Sürrealizm
Sürrealizm, Paris, Fransa’da doğmuş olup, 1920’ler ve 1930’lar boyunca hareketin ana merkezi olarak kalmıştır. Avrupa’da hareketle ilişkilendirilen başlıca sanatçılar arasında André Breton, Salvador Dalí, André Masson, Rene Magritte, Joan Miró, Yves Tanguy, Max Ernst, Meret Oppenheim, Jean Arp, Man Ray ve Wifredo Lam bulunur. Başlangıçta, André Breton, Tristan Tzara ile mektuplaşma yoluyla Dada hareketiyle bağlantı kurmuştur. Ancak, çeşitli farklılıklar nedeniyle yollarını ayırmış ve Breton 1924’te Sürrealizmi Sürrealist Manifesto ile kurmuştur. İkinci Dünya Savaşı sırasında birçok Sürrealist sanatçı (André Breton ve Max Ernst dahil) Avrupa’dan kaçmıştır. Birçoğu Amerika Birleşik Devletleri’ne yerleşmiş ve burada birçok Amerikalı sanatçıyı etkilemişlerdir. Sürrealist sanatın merkezinde yer alan rastlantısal unsurlar, Amerika’da yeni bir sanat türünün gelişmesine katkıda bulunmuştur. Özellikle, savaş karşıtı, spontane ve senaryosuz sanatı ile tanınan Soyut Dışavurumculuk, Sürrealistlere büyük ölçüde borçludur.
Orta ve Latin Amerika’da Sürrealizm
Büyük Meksikalı sanatçılar Frida Kahlo ve Diego Rivera resmi olarak Gerçeküstücülük hareketinin bir parçası olmasalar da, genellikle Sürrealizm ile ilişkilendirilirler. Kahlo, “Beni bir Sürrealist sandılar ama değildim. Hiç rüya resmetmedim. Kendi gerçeğimi resmettim.” demiştir. Yine de, André Breton, Kahlo ve Rivera’yı Meksika’da ziyaret etmiştir. Ayrıca, Meksiko Şehri’nde düzenlenen Dördüncü Uluslararası Sürrealist Sergi’yi organize etmiş ve iki sanatçının eserlerini içermiştir. Resmi olarak hareketle bağlı olmasalar da, kesinlikle bilinçaltı, rüyalar ve sembolizm gibi birçok Sürrealist konuyla çalışmışlardır. Küba doğumlu sanatçı Wifredo Lam (Afrika-Çin-Küba kökenli), Sürrealist hareketin önemli bir sanatçısıydı. Lam, Madrid ve Paris’te eğitim görmüş, burada Picasso ile yakın arkadaş olmuş ve Sürrealizm ile tanışmıştır. Lam’ın resimleri, sosyal adaletsizlikler ve maneviyat üzerine düşüncelerini yansıtmaktadır.
Film ve Edebiyatta Sürrealizm
Sürrealizm sadece görsel sanatlarla sınırlı değildi. Aksine, Breton bir şair olarak başladığından, Sürrealizm doğal olarak edebi çevrelerde etkili olmuştur. Önemli Sürrealist edebiyatçılar arasında André Breton, Paul Eluard, Robert Desnos, Georges Bataille, Philip Soupalt, Louis Aragon ve Antonin Artaud bulunur. Sinemada, Luis Buñuel, Salvador Dalí ile birlikte yaptığı Un Chien Andalou (1929) gibi Sürrealist filmleriyle dalgalar yaratmıştır. Sinemada Sürrealistler, geleneksel hikaye anlatımından özgürleşmek için yeni teknikler ve yaklaşımlar kullanmışlardır. Bunun yerine, sinema sanatını bilinçaltının iç işleyişlerini keşfetmek ve ortaya çıkarmak için bir araç haline getirmek istemişlerdir.
Sürrealizm Sanat Akımı – Sanata Etkisi
Sürrealizm, Soyut Dışavurumculuk ve Allan Kaprow tarafından teşvik edilen 1950’lerdeki plansız Performanslar üzerinde derin bir etkiye sahipti. 1960’larda Situationist International da Sürrealist fikirler ve yöntemlerden etkilenmiştir. Sürrealizmin André Breton’un 1966’daki ölümüyle sona erdiği düşünülse de, hareket günümüzde de sayısız çağdaş sanatçıya ilham vermeye devam etmektedir. David Lynch, Julie Curtiss ve Mary Reid Kelley gibi sanatçılar, yalnızca birkaçını saymak gerekirse, büyük ölçüde Sürrealist imgeler ve tekniklerle çalışmaktadır.
