Esnek çalışma modelinin yükselişi ve gig ekonomisinin iş yapış biçimlerini dönüştürdüğü bu dönemde, işgücü piyasası çok çevik bir yapıya bürünmüştür.
Çalışanların kariyerlerine ve iş yaşamına ilişkin beklentileri, geride kalan üç yılda büyük değişimler geçirdi. Esnek çalışma isteği o kadar baskın oldu ki, yeni çalışma biçimleri ortaya çıkmakla kalmadı, yeni ekonomiler doğdu. Bu yazımızda, bu dönüşümle doğrudan ilişkili olan gig ekonomisi, yaratıcı ekonomi ve tutku ekonomisi kavramlarından söz edeceğiz.
ABD Çalışma İstatistikleri Bürosu’na göre, 2021’de 47 milyondan fazla Amerikalı, isteyerek ve gönüllü bir biçimde işini bıraktı.
İşgücünden bu benzeri görülmemiş kitlesel çıkış, benzin istasyonlarından plaza katlarına, lojistik merkezlerinden okul ve muayenehanelere, pek çok noktada hissedildi.
Esnek çalışma isteğinin yalnızca pandemi dönemine indirgemenin doğru olmadığı, zira rakamların 2009’dan 2019’a kadar işten çıkma oranının %0,10 arttığını göstermektedir. Ancak, küresel salgınla dönüşen hayat beklentilerini, artan iç sorgulamaları ve ortaya çıkan yeni tutkularla bu değişim geometrik olarak hızlanmıştır.
Kimileri içerik üretmeyi, kimileri halihazırda sahip oldukları arabayla paylaşımlı araç hizmeti vermeyi, kimileri hayatına paket teslimat yapan kurye olarak devam etmeyi tercih ediyor. Zira böylesi de yetecek kadar kazandırıyor ve daha fazla özgürlük sağlıyor. Ve tam da bu noktada gig ekonomisi doğuyor!
Belki daha önce duydunuz, belki “o da ne?” dediniz az önce. Dijital medya platformu Accessland olarak bu yazımızda gig ekonomisi kavramına odaklanıyoruz. Gig ekonomisinin tanımından, gig ekonomisinin çalışan ve işverenlere sunduğu faydalardan söz ettikten sonra, bu yeni çalışma biçiminin uzantıları arasında sayılan tutku ekonomisi ve yaratıcı ekonomi kavramlarına değiniyoruz. Hazırsanız, başlayalım!
Gig Ekonomisi Nedir?
İngilizcede gig economy olarak adlandırılan ve Türkçede de gig ekonomisi tabiriyle yerleşik kullanım kazanmış esnek ekonomi veya kısa süreli iş ekonomisi, bağımsız yüklenicilerin ve serbest çalışanların (freelancer) tam zamanlı işler yerine kısa süreli, dönemlik işlerde çalışarak oluşturduğu ekonomidir. İsmini müzisyenlerin tek veya kısa dönemlik sahne aldıkları konserleri tanımlayan gig kelimesinden alan gig ekonomisi, kısa süreli işler yaparak geçinen kitlelerin tercih ettiği çalışma modelini tanımlamak için kullanılıyor.
Esnek çalışma ekonomisinde çalışanlar, yarı zamanlı veya geçici pozisyonlarda, bağımsız yükleniciler olarak çalışıyor. Daha çok büyük şehirlerde görülen gig ekonomisi işleri düşünüldüğünde, en çok paylaşımlı araç servisi Uber’in şoförleri veya Airbnb aracılığıyla evlerini kiralayan kimseler akla geliyor. Öte yandan freelance bir biçimde dönemlik olarak içerik üretmek, yazı yazmak, video hazırlamak, online eğitim vermek veya parça başı ücretlendirilen ve internet üzerinden yapılan işler de gig ekonomisine dahil edilebiliyor.
Esnek Çalışmanın Faydaları
Gig ekonomisinin faydalarını iki taraflı bir biçimde, hem işveren hem de çalışan cephesinden değerlendirebiliriz.
Önce işverenler…
Daha düşük maliyetler:
Yüksek oranda saha operasyonuna dayanan Uber ve Airbnb gibi iş modelleri, maliyetleri ve giderleri en aza indirmek için gig ekonomisini tercih eder. İşletmeler, her hizmet sağlayıcı için bir tam zamanlı çalışan istihdam etmek yerine, ihtiyaç duydukları işgücünü gig ekonomisine katılmak isteyen sözleşmeli yükleniciler aracılığıyla karşılar. İşverenler, bu sayede tam zamanlı çalışanlar için şart koşulan yan haklardan, emeklilik planlarından da kaçınabilir. Taraflar arasındaki ilişki, dönemsel sözleşmelerle belirlenir ve çalışanlar, yüklenici statüsünde istihdam edilir.
Daha büyük bir işgücü:
Bir önceki maddede sıraladığımız başlıklar, işverenlerin serbest çalışanlarla eşleşebilmesini mümkün kılar ve bu sayede işverenler, işgücü piyasasının daha geniş bir alanından yararlanabilir. Ayrıca işe alım sürecinde aracılarla uğraşma ya da yoğun insan kaynakları süreçleri yürütme ihtiyaçları ortadan kalkmış olur.
Daha fazla verimlilik:
Gig ekonomisi, yalnızca ihtiyaç duyan veya bunu bir yaşam tarzı olarak benimseyen çalışanların katıldığı bir çalışma modelidir. Bu da, bir şirketin bu modeline dahil olan çalışanların motivasyonlarını kişisel sebeplerle yüksek tutacağı anlamına gelir. Çalışanlara esneklik veren model, ortaya çıkan değeri de büyütür. Çalıştığı kadar kazanan çalışanlar, ihtiyaçları doğrultusunda daha yoğun çalışmaya da kendi istekleriyle razı olabilir.
Çalışanlara gelince…
Bağımsızlık
Esnek ekonominin bir parçası olmayı tercih eden çalışanlar ve bağımsız yükleniciler, ofislerde çalışmak zorunda değildir. Kendi evlerinde veya diledikleri yerde çalışabilirler. Kimi evinde yazılı içerik üretirken, kimisi bir taksi şoförü olarak çalışabilir.
Esneklik
Gig ekonomisinde çalışanlar, çalışma saatlerini ve yoğunluklarını büyük ölçüde kendileri belirleyebilir. Çoğu durumda, çalışana işin son teslim tarihi belirtilir ve o tarihe kadar çalışan, dilediği zamanda çalışmakta özgürdür.
Gelir
Gig ekonomisinin bir kişinin tek gelir kaynağı olması gerekmez. Halihazırda tam zamanlı çalışanlar da gig ekonomisine katılabilir ve çalıştıkları kadar ek gelir elde edebilir. Öte yandan gig ekonomisi, “çalıştığın kadar kazan” modeline dayandığı için, dileyen kişiler daha fazla çalışmayı tercih ederek gelirlerini de artırabilir.
Future Forum tarafından yürütülen bir araştırma, 2021 itibarıyla pek çok çalışanın nerede ve ne zaman çalışacakları da dahil olmak üzere, profesyonel hayatları hakkında daha çok söz sahibi olmak istediğini gösteriyor.
Büyük İstifa akımını da izleyen dönemde, çalışanların %78’i konum esnekliği ve evden çalışma seçeneği isterken, %95’i diledikleri saatlerde çalışabilecekleri bir program esnekliği talep ediyor.
Çalışanların profesyonel hayattan beklediği esneklik ve özgürlük, giderek artıyor. Bu durum, gig ekonomisini ve onun uzantıları sayılabilen yaratıcı ekonomi ile tutku ekonomisini de daha popüler çalışma modellerine dönüştürüyor. Güncel verilere göre gig ekonomisi, şu an küresel çalışan nüfusunun üçte birini oluşturuyor ve önümüzdeki beş yıl içinde brüt iş hacminin 500 milyar dolara ulaşması bekleniyor. ABD’de işgücünün %50’den fazlasının 2027’ye kadar gig ekonomisine katılması ve küresel olarak 204 milyar dolarlık iş üretmesi bekleniyor.
İçerik Üreticiliği ve Gig Ekonomisi
Gig ekonomisi yalnızca emek yoğun sektörlerde değil, içerik üreticiliği gibi yaratıcı mesleklerin de bu ekonominin bir parçası sayılabileceğine işaret ettik. Yaratıcı ekonomi, tutku ekonomisi gibi kavramlara atıfta bulunduk.
Bugün işgücü piyasaları yetenekli insan kaynağına ihtiyaç duymayı sürdürse de 2023’ün ilk aylarında bile pek çok büyük teknoloji şirketlerinin büyük işten çıkarmaların tanık olduk. Bu durum tutkularının peşinden giden, tutkularını ve yeteneklerini gelire dönüştürmek ve bunu yaratıcı bir yolla yapmak isteyen insanların sayısını da artırıyor. Çalışanlar, yetkinliklerini maddi değer haline getirmek için bir şirkete girip tam zamanlı çalışmak yerine, yaratıcı yollarla kendi işlerinin patronu olmayı seçiyor.
Tutku Ekonomisi ve Yaratıcı Ekonomi
Yirmi Birinci Yüzyılda Gelişmenin Yeni Kuralları başlıklı kitabın yazarı Adam Davidson, tutku ekonomisi nedir sorusunu
“işi yapan kişi ile iş için ödeme yapan kişinin ortak bir tutkuya sahip olduğu bir iş modelidir” cümlesiyle yanıtlıyor.
Yaratıcı ekonomi nedir sorusunun yanıtı ise “influencer ekonomi olarak da bilinen, yaratıcıların ve influencerların ürettikleri içeriklerden gelir elde etmelerini sağlayan, yazılım ve platformlarla kolaylaştırılan ekonomidir” şeklinde veriliyor.
Dijital içerik üreticisi nasıl olunur?
İçerik pazarlamasının tüketicilerine organik yollarla ulaşmak isteyen markalar tarafından benimsenmesi ve influencer pazarlamanın değerini her geçen yıl pekiştirmesi, farklı nişlerdeki yetkinliklerini içeriğe dönüştürebilen ve bunları sunarak sadık takipçi kitleleri edinebilen herkesi gig ekonomisinin bir parçası haline getiriyor. Dijital içerik üreticisi olan kimseler, kişisel markalarını yaratarak geliştirdikleri içerikleri parça başı gelir kanallarına dönüştürebiliyor. İçerik üreticisi platformlarının aracı olduğu bu ekonomik ilişki, giderek daha da yaygınlaşıyor. Bazı tahminlere göre 2023 itibarıyla 50 milyonu aşkın kişinin yaratıcı ekonomiye katkıda bulunduğu biliniyor. İnternet, tutkuların ve bilgi birikiminin birkaç dijital araç kullanarak maddi getirilere dönüşmesini mümkün kılıyor.
Kimileri Instagram için dikey video içerikler üretiyor, kimileri Substack gibi platformları kullanarak online bültenler hazırlıyor, kimileri YouTube veya Twitch gibi kanallarda düzenli yayınlar yapıyor. Bu platformların her biri, içerik üreticileri için gelir kanalları sunuyor. Bağış ve destek gibi yöntemlerin yanı sıra markalı işbirlikleri de yapan dijital içerik üreticileri, koşullarını kendilerinin belirledikleri çalışma ortamlarında, diledikleri kadar çalışarak da hayatlarını idame ettirebiliyor.
Bu durum, “Nasıl dijital içerik üreticisi olunur?” sorusunu mevcut hayatında tükenmişlik yaşadığını düşünen, kariyer yolculuğunu gerçekten yapmak istediği şeyleri yaparak sürdürmek isteyen veya daha çok kazanç elde ederek yaşam kalitesini yükseltmeyi hedefleyen pek çok kimsenin ortak gündemine dönüşüyor. Öte yandan içerik tüketicilerinin internette geçirdiği zaman da üretilen ve arz edilen içeriğe uygun bir talep oluşturuyor.
